NHỮNG GÌ MÁY KHÔNG THỂ BẮT CHƯỚC – TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN VŨ HIỆP

Chiều hôm ấy, cơn mưa phùn thả những hạt nước bay bay trong không trung, gom góp bụi đường Hà Nội và neo chúng vào những tầng lá bàng mùa xuân đỏ thẫm. Vài hạt nước tuột khỏi tàn lá đỏ, nhỏ giọt, nhỏ giọt xuống “Triển lãm của họa sĩ Lê Hùng Vĩ” – dòng chữ in trên tấm biển thông báo đương treo như một lá cờ rủ trước cửa tòa nhà ở dãy phố trung tâm. Trên sàn cẩm thạch ướt át, lạnh te của phòng triển lãm hơi vắng vẻ, Vĩ và Nga quét ánh mắt cảnh giác qua không gian trắng xám của gian phòng. Họ săm soi những ánh mắt xem tranh, những balo cũ sờn, những bàn tay đút túi quần của du khách. Một ông già nghỉ chân trên băng ghế giữa phòng, một gã choai choai đeo earphone nhịp chân theo tiếng nhạc, một bà mẹ trò chuyện với đứa con đang bi bô chỉ trỏ những bức tranh… Căng như dây đàn, nhưng không có gì xảy đến.

Và chưa chắc có thêm ai mua tranh, sau bà đồng bóng áo hồng hôm nọ. Vĩ bước ra cửa, châm thuốc và thở dài ra khói vào không gian xám xanh. Hắn vỗ nhẹ tấm biển “Không chụp ảnh trong không gian triển lãm”, như đang dỗ một chú chó canh cửa quá bồn chồn.

“Có khách nào đâu, mày canh làm gì nữa…”

Tấm biển im lìm. Vĩ định rít thêm hơi thuốc. Nhưng hắn sặc: tiếng Nga sủa từ trong phòng đá vọng ra. Chưa kịp định thần sau cơn ho ám khói, Vĩ đã bị xô ngã bởi một bóng người phóng ra cửa, nhảy lên chiếc xe đợi sẵn của gã đồng phạm đeo earphone không dây và nổ máy khuất sau tầng lá đỏ của mùa xuân nồm.

Ngậm điếu thuốc lá xịt, Vĩ nhìn theo ống kính máy ảnh mà thằng nhóc đó giấu dưới vạt áo măng-tô, trong khi con Nga chạy đến kêu gào, và cầu cứu đàn xe ôm công nghệ màu lá non đang trú mưa trên bậc tam cấp của tòa nhà bên trái.

*

Một ngày làm việc buồn thường dẫn đến một buổi thư giãn buồn. Sau bữa tối tẩm bụi dưới ánh đèn đường của đất phồn hoa, con Nga nằm dài trên mặt bàn của một quán quen đèn mờ hổ phách. Tỏa mái tóc búp bê dài màu bạch kim trên cái bàn đá hoa đen ướt nhẹp, nó vừa quẹt ngón tay ướt trên mặt điện thoại, vừa bày tỏ quan ngại sâu sắc về sức khỏe của sống lưng.

Nhìn tóc con bạn vẽ tranh sơn mài, Vĩ quay về ly mạch nha ám khói trên tay, lắng nghe tiếng đá nổ leng keng trong chất men vàng để tìm cảm hứng.

“Nhưng tao thấy mày đang làm quá lên ấy!” – Nga cất tiếng từ bên kia bức tường điện thoại.

“Gì? Sao?”

“Thì vụ chiều nay. Mày ngăn chúng nó chụp tranh làm gì?”

“Sao mày không hỏi nó chụp lén tranh tao làm gì ấy?”

“Ừ thì nó lấy tranh mày làm input để AI vẽ tranh cho nó. Nhưng mà thế thì sao?”

“Tao bảo rồi, AI không vẽ tranh, AI chỉ biết chép tranh…” – Vĩ thả cốc xuống bàn, tặc lưỡi hậm hực.

“Daaaaạ, thưa cụ… Nhưng mà cụ sợ AI đến nỗi đuổi khách như mấy hôm nay thì có đáng không ạ?”

“Chịu, tao biết đâu…” – Vĩ tiu nghỉu thừa nhận, buông thõng tay, thả mình lún xuống cái ghế tựa bọc vải thêu họa tiết hoa hồng to tướng.

“Người ta đi triển lãm để selfie là chính, giờ cụ cấm chụp ảnh thì bố thằng nào muốn vào?”

“Thì phải chịu thôi… Họa sĩ tao quen ai chả phải làm thế? Chứ mày dạy bọn tao làm cách nào được?”

“Tao không biết. Tao chỉ nghĩ có những thứ mà máy móc không sao chép được thôi.”

“Như là?” – Vĩ nhếch mắt lên nhìn.

“Thì cái hồn của tác phẩm ấy.”

“Cụ thể?”

“Tự mày biết còn giả vờ hỏi. Như thầy mày nói đấy, phải có cái gì khuấy động tận sâu bên trong người xem…”

“Bàn chải đánh răng à?”

“Nào, ngậm. Tao đang nói nghiêm túc thì đừng cợt nhả. Vài bức của mày có cái gì làm tao rợn gáy lên…”

“Tao cũng không biết. Chắc gì tao có linh hồn.”

“Thôi nào, vui lên bạn!” – Nga nghiêng đầu cười, nhìn Vĩ khổ đau bên kia bức tường điện tử.

“Nhưng mà phải thừa nhận là tranh AI vẫn đang thắng các giải…”

“Khộ quá, ai bắt mà tự dưng đi so mình với AI nhà người ta…”

“Chứ mày bảo con người có gì mà máy không bắt chước được?”

“Thì là sáng tạo, là tâm hồn, là tình êu đó!” – Nga thả cái máy sang một bên, và bi bô đếm ba ngón tay búp măng sơn màu kim khí.

“Ba điều Nga không có.”

“Nào, câm. Tao mới chia tay tuần trước mà đã lết đi canh triển lãm hộ mày, mà mày không biết ơn thì thôi…”

“Vâng xin nhỗi… Mà sao chia tay thế?” – Vĩ nhăn nhó cười và cố nhổm dậy khỏi cái hố vải.

“Thì nó kiếm được con xinh hơn, có tương lai hơn tao.”

“Có tương lai hơn như nào?”

“Cô ấy học Master ở Anh, trong khi Nga chỉ là một nữ sinh nghèo khộ…”

“Cô ấy có ngực huh?”

“Huhu đừng chọc tao.”

“Bảo mày đi tập gym với tao thì lười, bây giờ sáng mắt chưa con!”

“Thôi anh Vĩ vẽ bức tranh triệu đô đi, xong tài trợ cho em đi bơm tí bơm đít. Em lấy đít em đè bẹp đít nó chứ để thua thế này không được!”

Hai đứa đập bàn cười haha. Rồi con Nga vẫy thằng Vĩ sang ghế nó, để cùng cắm cúi vào cái màn hình ẩm hơi cồn, nơi nó đang duyệt hồ sơ tìm tân người yêu. Những mặt người lướt qua, lướt qua đều đều trên màn hình, khi ngón tay ướt lạnh tẩm mùi thảo mộc lên men quẹt ngang thoăn thoắt.

*

Xế trưa hôm sau, trên chiếc giường trải chiếu con lốm đốm hoa nắng, Vĩ thức giấc vì tiếng chuông tin nhắn kêu liên thanh. Hắn chau mày, quẹt ngón cái lên, để xem con Nga báo cáo thành tích. Ứng viên hôm qua ổn, quẩy xong đã xoạc, thế là lại có người yêu. “Ừa” – Vĩ nhắn lại, rồi cuốn chăn quay ra ngủ tiếp.

Nhưng tiếng chuông lại vang lên – hắn bực – hắn quẹt.

Giờ thì con Nga tự khen mình số đỏ: may mà hôm trước nó đi chùa cầu duyên.

“Tch, lại chùa…”.

Vĩ nhăn, và lấy từ dưới gối ra cái quẻ xăm mà hắn rút hôm trước. Quẻ hung, làm gì cũng hỏng.

Hạ tờ giấy chi chít chữ xuống để nhìn căn phòng lấp lánh bụi nắng xiên qua khung cửa, hắn thấy giữa phòng là một giá vẽ dựng tấm toan trắng tinh.

Ngó tấm toan một chốc, hắn thở dài, đành xin địa chỉ ngôi chùa. Con Nga không nhắn gì thêm, chỉ gửi một link Google Map.

Vĩ nhấn vào link, bước qua sàn phòng loang lổ vệt màu như một chiều mây ngũ sắc không bị gió lau, và một giờ sau thì đến địa chỉ. Hắn tắt bản đồ, cất điện thoại, gửi xe máy, mua hương hoa. Lát sau, người ta thấy hắn thả túi hương hoa xuống đất để tỉ mẩn quay chụp cổng tam quan – nơi mỗi kẽ nứt trổ ra một mầm cây mới, còn mái hiên cong thì phủ lá vàng. Đầu hắn dặn rằng mình đang tìm chất liệu cho các bức vẽ tương lai, tay hắn tự động up ảnh lên Insta và Facebook.

Cúng Face xong, hắn cử hành cái nghi thức cá nhân mà mình quen làm mỗi dịp đi chùa năm mới. Hắn sờ rêu. Rà tay trên lớp rêu tẩm mưa mùa xuân đang trổ ra từ cổng tam quan mọc đầy cây không tuổi, hắn thấy mình tĩnh lại sau vòng toan tính ăn trộm – bắt trộm của những hôm rồi. Nhưng chợt thảm rêu biến đi, và da hắn miết lên một vật lành lạnh, nhợt nhạt và trơn như cá chết. Hắn giật mình khựng lại. Một tấm plastic dán trên tường lâu ngày, giờ bắt đầu hơi nhớt rêu xanh. Là cái mã khai báo y tế mà người ta dán trên cánh cổng, nhìn hung dữ như một lá bùa giữ chùa.

Vĩ rụt tay lại, nghe tiếng cười khúc khích vang lên từ phía sau lưng; và má đỏ như cánh hoa đào, hắn bước nhanh qua ánh nhìn săm soi của những con nghê đá.

Chùa tối quanh co, gió không vào lọt. Trong gian ngoài tối om và tưởng chừng sâu hoắm, từng dải khói nhang bốc thẳng như những đường kẻ trắng trên bảng đen. Khói vươn cao từ hàng bát hương bên hông chùa như những trụ cột huyễn ảnh, u linh chống đỡ những xà nhà mục nát vì mọt khoét tiên rồng. Vĩ ngước lên nhìn, nghĩ đến điếu thuốc mình hay châm mà sởn gáy. Hắn cúi đầu, chắp tay lạy. Hắn bước nhanh về phía gian trong. Trong tiếng kinh cầu du dương hơi rè của một cái máy cầu kinh pin yếu, nhịp chân của hắn vang vọng đều đều. Và sau một khoảng sân khói nhang chống trời, gian trong mở ra, lấp lánh muôn màu sắc diệu kỳ, khi Vĩ ngước nhìn lên hàng tượng thần phật tỏa ánh hào quang của đèn trang trí.

Vĩ chấp tay cúi lạy.

Những cái đèn nháy mắt chấp thuận lời cầu xin.

Chợt Vĩ nghe một tiếng chuông vang lên từ bên trái nơi hắn đang quỳ.

Hắn ngước nhìn, thấy tiếng chuông vọng đến từ một chiếc smartphone, nằm gọn trên tay một ông chú cũng đang quỳ, ngay trước cái mã QR vẽ bùa trên thành hòm công đức.

Lễ xong, Vĩ lang thang trong chùa, lựa những nơi không lắp camera để lén chụp hàng tượng thờ đang được nắng chiều phết mật. Ngoài sảnh đón khách, bình nước lọc đã cạn khô. Dãy phòng tăng ni hình như khóa ngoài. Ông chú nọ đã ra về, bỏ lại Vĩ trong tiếng kinh điện tử.

Mây đã trôi đi, để trời lên cao vút. Bước nhanh qua những ban thờ dựng đầy chai nước khoáng, Vĩ mở ví và nhìn ra khoảng sân. Ở đây nắng chiều hẵng còn. Hắn còn muốn đi chơi tiếp.

Mở máy đếm Like, hắn thấy Facebook quảng cáo một ngôi chùa gần đó. Vậy là có duyên. Vậy là hắn đi. Gửi xe, mua hương hoa, chụp ảnh, đăng Facebook. Trở ra, mua thêm chai nước lọc. Thắp hương, chụp ảnh, trong một chùa vắng không sư.

Lúc Vĩ ra đến cổng, nắng chiều đã đổ dài. Chuông chùa không kêu, sau lưng chỉ tiếng chuông công đức. Trên cánh cổng, một lá bùa QR đứng canh. Cố không nhìn mảnh giấy đầy những vệt bí hiểm ngoằn ngoèo, mắt Vĩ tìm điểm dừng chân, và bất giác y lướt tay trên điện thoại.

Ảnh chẳng mấy Like, mà Facebook lại vừa gợi ý một ngôi chùa, một ngôi đền, rồi một ngôi đền khác.

Chiều đã muộn, hầu làm sao được hai, ba mối duyên?

Vĩ ngáp, và ẩn mấy quảng cáo vô duyên này. Nhưng lướt feed mười giây, hắn lại gặp thêm một quảng cáo khác. Một cửa hàng bán bàn thờ, tượng thờ lấp lánh vàng son, nằm ngay dưới ảnh hắn chụp hai ông La Hán hở sườn.

“Mẹ, này là duyên chùa hay duyên Facebook?”

Vĩ tức tối lẩm bẩm, đoạn mở Google Map để tìm đường về. Bản đồ hiện lên những ngôi chùa gần nhất. Hắn rợn tóc gáy, nhưng cương quyết trèo lên xe, nổ máy và phóng vào làn bụi chiều vàng. Hai bên đường hắn đi, những xưởng đá xập xình đang tạc ra một nghìn tượng Phật im lìm khi nắng tắt. Trong túi quần hắn, màn hình điện thoại quên tắt đang hiển thị một chấm xanh dương nhợt nhạt. ngoan ngoãn đi theo lộ trình vạch sẵn của Google Map, về nơi được gắn chữ “Home”.

Nửa đường, hắn dừng lại để gọi cho con Nga, nhưng không nghe bên kia bắt máy.

Đêm đó, Vĩ mơ một giấc mơ lạ. Hắn và Nga đang bước giữa lòng đường vắng, trên một con phố câm lặng đổ dài bóng chiều hôm. Lơ lửng bên cột mây cao tít, những chiếc ghim khổng lồ màu xanh, đỏ, xám của Google Map đang bay như khinh khí cầu. Trên mỗi ngôi nhà bị đóng ghim, một nhãn hiệu hiện lên rồi tắt đi theo nhịp chân vọng vang hắn bước.

Bên kia ô kính phủ bụi của cửa hàng quần áo ven đường, hai bức tượng Phật ăn vận hợp mốt đứng im lìm ở chỗ của mannequin. Và nơi cửa chính chỉ lọt chút nắng tàn, một con mannequin xinh xắn mở cửa ra, rồi đóng cửa lại, bỏ lại ngoài hiên tiếng chuông gió.

Vĩ sải chân bước tiếp, vờ không nghe tiếng cười khúc khích văng vẳng sau cánh cửa.

Hắn và Nga đang nhìn hai màn hình khác nhau.  Hắn vẫn đang đi đúng hướng trên lộ trình mà Google Map chỉ cho mình. Còn Nga vẫn đang quẹt ngang, quẹt ngang ngón tay búp măng ẩm hương thảo mộc.

Chợt từ trên trời, một ngón tay khổng lồ buông xuống, quẹt qua đầu Vĩ như một cái lưỡi liếm mồi, rồi biến đi.

Vĩ dừng chân, ngước đầu lên trời. Hắn đợi ngón tay trở lại. Nhưng trên trời cao thăm thẳm, hắn chỉ thấy những chiếc ghim khổng lồ trôi giữa tầng mây. Xa xa trước mặt, tiếng bước chân của Nga khuất dần, và từ bên đường vắng vọng lại tiếng ve, hắn nghe một tượng Phật gọi hắn vào làm trong xưởng đá.

Một tiếng chuông chùa gọi Vĩ dậy. Màn hình sáng: Nga vừa nhắn tin.

Ngoài kia còn tối: rạng sáng hay cuối chiều?

Vĩ với tay lấy điện thoại, xóa Google Map, Facebook, Insta, nhưng để lại Messenger, và nhấn vào để xem tin nhắn.

*

Cuối tháng ấy, Vĩ nằm che ô trên cái giường con. Từ những kẽ nứt trên vách, trên trần, nước nhỏ đều đều như lời kinh xuống hai cái ô, một đen một đỏ thẫm. Xô chậu trong phòng gõ mõ vang vọng, và ngoài trời trắng mưa. Nằm dưới bộ khung sắt căng vải đỏ như một bông hoa cánh dơi u buồn, Vĩ lướt ngón tay ướt trên màn hình cảm ứng.

Nga vừa chia tay người yêu, nó lại rủ đi bar duyệt ứng viên mới.

Vĩ gạt ngón, cho chatbox biến đi.

Chatbox trôi mất, để lộ ra một trang báo điện tử có tông màu tối, trên đó nhấp nháy những tranh ảnh và quảng cáo lập lòe. Bài báo vinh danh tên chụp trộm tranh hồi đầu tháng. Anh bạn này, một sinh viên mỹ thuật người Việt, vừa được một triển lãm quốc tế trực tuyến treo khoảng một tá tranh vẽ bằng AI. Chẳng ngạc nhiên, khi vài bức trong số này copy cái lối dùng màu lam ma mị từng khiến Vĩ được chú ý. Hình như anh ta chuyên bắt chước những họa sĩ trẻ có chút phong cách khác biệt, nhưng chưa được biết đến ở nước ngoài, để tự biến mình thành bản gốc trong mắt truyền thông.

Vĩ lại gạt ngón tay cho trang báo ẩn.

Lúc này, màn hình hiển thị email của Quang – tay giám tuyển cùng thuyền với Vĩ. Quang vừa gửi Vĩ bài báo kia. Và khuyên hắn “đa dạng hóa phong cách” để vượt qua vụ sao chép này. Chuyển hẳn sang vẽ tranh số và dùng AI thì càng tốt. Đừng ngượng, không ai trách mày, cũng đừng gàn, không đi ngược thời đại được. P/S: cài lại Facebook đi.

Vĩ tắt máy, thở dài. Hắn không trách thằng bạn. Trong cái mail ngắn ngủn ấy, Quang đã không nhắc đến khoản tiền mình cho Vĩ vay để làm một triển lãm bán ế tranh. Từ hồi có AI, tranh số rẻ bèo, tranh vẽ tay không bán được. Mà Vĩ có đủ kỹ năng và đồ nghề để vẽ tranh số trả nợ…

Nhưng hắn bất chấp, chỉ nằm ngửa trên ván nghe mưa. Thả mắt qua khe hở giữa hai cái ô đỏ đen ủng nước, hắn mê đắm nhìn bầu trời trắng tinh bên ngoài.

Sau lưng hắn, trong góc phòng được che áo mưa, bức vẽ lá bùa làm từ mã QR đang đổ nồm, và buồn thiu phai phai thủy mặc.

*

Tháng Hai năm kế, Tây Hồ mù sương. Quanh nơi Vĩ ngồi, lá bàng rơi từng vũng hoen đỏ thẫm. Chợt từ xa vọng lại tiếng ai gọi, buộc Vĩ rời mắt khỏi bức vẽ dang dở trên tay. Đó là Nga, ngồi sau xe của người yêu mới thứ n, đang phóng vèo qua con đường ven hồ quanh co, cách Vĩ chỉ hơn mười bước.

Vĩ giơ tay vẫy chào, cười dưới trời xuân, rồi trở về trong bức vẽ. Khi hoàn thành tác phẩm, hắn đưa nó cho vị khách hàng đang tạo dáng trên chiếc ghế nhựa đỏ tươi. Cô gái đón lấy bức chân dung vẽ chì của mình, và trầm trồ khen với đứa bạn đi cùng.

“Dạ vầng, giống cô lắm!”

“Hay anh vẽ cả em nữa nhé?”.

“Thôi, hôm trước em làm một bức ở Hồ Gươm rồi anh ơi!”

Vị khách hụt nói vậy, rồi thả vỏ hạt dưa xuống mặt hồ lãng đãng nhật nguyệt xen lẫn mây trời.

Cô gái còn lại giơ bức vẽ trên vai, chụp ảnh selfie với nó.

“Nhưng mà em selfie được rồi, thì còn cần anh vẽ chân dung làm gì nhở?” – Vĩ hỏi, rồi nhận ra mình lỡ miệng.

“Ô cần chứ. Ảnh chụp giống, nhưng tranh người vẽ thì nó mới ‘ạt’ anh ơi.”

“Thì đấy, tranh vẽ tay nó mới gọi là Nghệ Thuật.”

“Ôi, buồn, anh thấy mình giống máy photocopy quá…”

“Sao đâu anh, em đi học cũng chỉ cóp thôi ạ.”

“Ai cũng thế, làm máy in tiền được là tốt rồi anh ơi.”

“Thế em muốn anh ký dưới tranh không, hay cứ để trống như này?”

“Thôi anh cứ để thế cho em đi, em gửi tiền ạ…”

“Mày để anh ấy ký đi, nhỡ về sau anh ấy nổi tiếng thì còn bán đấu giá chứ!”

“Ừ ha… Thôi ký hộ em anh ơi!”

“Ahaha, nào ký nào…”

Vậy là có thêm một tác phẩm ký tên Lê Hùng Vĩ.

Cầm 100 ngàn đồng, Vĩ chào khách, và dọn bớt vỏ hạt dưa. Một đốm mưa rơi trên gáy nghe lành lạnh. Một đốm lạnh, rồi một đốm nữa, rơi ngày càng vội vàng. Vĩ dọn hàng thật nhanh, để mưa không chạm giấy.

Đến nơi gửi xe, hắn đếm tiền và tính nhẩm. “Tháng sau chắc trả nợ xong”. “Thì đủ ăn đã, tính sau”. Hắn lẩm bẩm khi trèo lên xe, và nhận ra mưa ngớt.

Hắn qua phố đông người, cẩn thận dừng xe đợi đèn xanh, rồi lần về khu trung tâm quen thuộc.

Lúc vòng quanh Hồ Gươm, lại gần Tháp Bút, hắn thấy mấy đứa trẻ đang ngồi đó selfie.

Đến Tràng Tiền, hắn định gửi xe để xem đôi triển lãm, nhưng tần ngần một lúc thì cứ thế đi về. Vượt hai đèn đỏ trên Bà Triệu. Lách qua dòng dung nham đỏ cháy của đèn hậu phút tan ca. Chui vào hẻm tối, bỏ lại dòng thác còi xe và đèn đường. Lách qua những con ngõ dài tựa mê cung, nơi mỗi ngã ba có một cành đào vội đơm hoa trong túi rác.

Sáu giờ chiều, Vĩ đạp chân lên những cánh hoa rơi trên cầu thang chật hẹp ẩm ướt của nhà trọ. Hắn vặn ổ khóa, để bóng tối trong phòng mở ra. Hắn bật máy tính, để mua cái AI mà tên cướp tranh từng dùng. Rồi trong tiếng máy và tiếng muỗi vo vo, hắn lục thùng carton để tìm bảng vẽ cảm ứng.

Đêm đó, Vĩ cài lại Facebook, lập một fanpage về hội họa, rồi nhắn tin thông báo cho Quang. Sớm hôm sau, hắn cài lại Google Map, rồi lên đường thăm ngôi đền mà Quang khen thiêng lắm. Lúc cắm nén nhang nghi ngút khói vào bát hương gần lá bùa điện tử, hắn thấy đỉnh đầu mình ướt lạnh, như một ngón tay âm ẩm to tướng vừa quẹt qua.

Nửa đêm, Vĩ mơ thấy mình vẫn ngồi bên Nga trong quán quen, cùng nhau quẹt ngón tay lên màn hình. Và ngoài cửa sổ lung linh nước mưa, những ngón tay khổng lồ đang thò xuống từ mây, liếm qua những cửa tiệm, hàng hóa, mặt người – những người cũng đang vừa đi vừa quẹt ngón.

Nguyễn Vũ Hiệp